Dziedzice (Czechowice-Dziedzice)

---

Nazwa

Miejscowość ta ma średniowieczną metrykę, z zapiskami datującymi się na XV wiek.

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z różnorodnych lat, w tym:

• 1427 – Cziedzicz,
• 1465 – Diedicz,
• 1480 – Dziedziczach,
• 1521 – zu Dieditz,
• 1566 – Dieditz,
• 1665 – w Diediczych,
• 1679 – Diedzitz,
• 1736 – Dziedzitz,
• 1881 – Dziedzice,
• 1869 – Dziedzicz.

Nazwa tego miejsca wywodzi się od osobowej formy Dziad z dodanym sufiksem -ice.

Historia

Miejscowość po raz pierwszy została odnotowana w dokumentach w 1427 roku jako Dziedzicz[e]. Nazwa ta ma swoje korzenie w osobowej dźwięcznej formie „Dziad”, co wskazuje na jej patronimiczne pochodzenie. Obecność tego terminu w źródłach niemieckojęzycznych podkreśla, iż teren ten był zamieszkiwany przez etnicznie polską ludność. Ważnym dokumentem historycznym jest nadanie wystawione przez księcia Wacława I cieszyńskiego 15 marca 1465 roku, które wymienia Jana z Diedicz jako właściciela wioski.

Pierwotna zabudowa wsi rozmieszczona była na prawym brzegu Potoku Czechowickiego, u jego ujścia do Iłownicy. Istotnym wydarzeniem, które rzuca światło na wczesne dzieje, jest najstarszy protokół spisany w mieście Pszczyna w roku 1480, dokumentujący proces sądowy z uczestnictwem plebejskich mieszkańców.

Pod względem politycznym, Dziedzice na początku znajdowały się w granicach księstwa cieszyńskiego, które było lennem Królestwa Czech. W 1526 roku, po przyjęciu tronu czeskiego przez Habsburgów, obszar ten pozostał w ich rękach aż do 1918 roku, będąc częścią monarchii Habsburgów, powszechnie określanej jako Austria. W 1572 roku Dziedzice włączono do samodzielnego państwa stanowego, które powstało z wydzielonej części księstwa cieszyńskiego, a od 1754 roku stały się częścią księstwa bielskiego.

Z inicjatywy Walentego Martiusa, w latach 1722–1729 wybudowano murowany kościół pod wezwaniem św. Katarzyny w Czechowicach, z finansowym wsparciem dziedzica Czechowic, Franciszka Karola Kotulińskiego (zobacz: Pałac Kotulińskich). Zastąpił on drewnianą świątynię, która była już w XV wieku zagrożona zawaleniem. Dziedzice pozostały wsią rolniczą do połowy XIX wieku.

Okres Wiosny Ludów w Cesarstwie Austriackim przyniósł ze sobą istotne zmiany społeczne i administracyjne. W rezultacie, Dziedzice stały się samorządną gminą, podporządkowaną powiatowi Bielsko, które w tym czasie zyskiwało na znaczeniu. Rok 1855 przyniósł otwarcie linii kolejowej łączącej Dziedzice z Boguminem i Bielskiem, a następnie połączenia z Oświęcimiem oraz dalej, z Krakowem i Lwowem.

W miarę rozwoju sieci kolejowej, w 1867 roku powstała nowa linia do Pszczyny, a Dziedzice stały się jednym z kluczowych węzłów kolejowych północnej części Austro-Węgier. W 1889 roku zbudowano drugą linię kolejową na trasie Bogumin – Dziedzice. Dzięki temu zagościły tutaj pierwsze duże zakłady przemysłowe.

W 1899 roku wybudowano kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych jako kościół filialny parafii św. Katarzyny w Czechowicach, natomiast samodzielna parafia dziedzicka została utworzona w 1901 roku. W końcu XIX wieku na terenie Dziedzic istniały: Ochotnicza Straż Pożarna, szkoła ludowa, austriacka komora celna oraz pruski przykomorek celny klasy I.

Na podstawie austriackich spisów ludności z lat 1880, 1890, 1900 oraz 1910, populacja miejscowości wzrosła ze 1011 mieszkańców w 1880 roku do 2436 w 1910 roku. Większość mieszkańców posługiwała się językiem polskim (od 78% w 1880 do 92,1% w 1890, z późniejszym spadkiem do około 85%). W tym czasie istniała również mniejszość niemieckojęzyczna oraz czeskojęzyczna. W 1910 roku większość mieszkańców stanowili katolicy (88,6%), a mniejszości to Żydzi (7,6%) oraz ewangelicy (3,8%). Powierzchnia gminy wynosiła w tym czasie około 5,6 km².

Osobny artykuł na temat lokalnych spraw: Parafia Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych w Czechowicach-Dziedzicach.

W Dziedzicach działało Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, założone w czerwcu 1905 roku. Jego otwarcie w 1905 zaszczyciły liczne delegacje gniazd sokolich z okręgów krakowskiego, żywieckiego, lwowskiego, a także z Cieszyna, Górnego Śląska i Warszawy. Drużyna dziedzicka brała aktywny udział w walkach o niepodległość Polski, wysyłając swoich członków do Legionu Śląskiego, który wyruszył 25 sierpnia 1914 roku. Cmentarny rajski spokój przerwał otwarty w Dziedzicach cmentarz żydowski w 1915 roku, gdzie pierwszym pochowanym był rosyjski żołnierz, który zmarł w miejscowym lazarecie.

Po upadku monarchii austro-węgierskiej w 1918 roku, miejscowość stała się strefą sporną pomiędzy Polską, a Czechosłowacją. W listopadzie 1918 roku utworzono w Dziedzicach polską Straż Obywatelską, a w późniejszym czasie regionalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, która działała jako 12 kompania w Dziedzicach pod dowództwem por. Gary oraz Stanisława Cyankiewicza. Działania milicji wyszły naprzeciw służbie włościańskiego ruchu obywatelskiego, a ich obecność skupiała się w placówkach Dziedzice (ob. Stryczek), Czechowice, Ligota (ob. Korzeniowski), Bronów (ob. Kopeć), Rudzica, Zabrzeg (ob. Tomaszczyk). Członkowie milicji brali aktywny udział w zmaganiach z wojskiem czeskim w trakcie wojny polsko-czechosłowackiej.

W okresie powstań śląskich w latach 1919–1921, gospoda Jana Stryczka służyła jako punkt zborny powstańców ziemi pszczyńskiej. W sierpniu 1919 roku w Dziedzicach powstał Komitet Opieki nad Powstańcami, na którego czele stały Elżbieta Kasperlik, Maria Stryczek oraz ks. Faustyn Herrmann. Od 1 września 1919 roku komendantem Posterunku Wywiadowczego nr 5 w Dziedzicach został Stanisław Krzyżowski z Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska.

Po podziale Śląska Cieszyńskiego w 1920 roku, Czechowice i Dziedzice weszły w granice II Rzeczypospolitej Polskiej. W dwudziestoleciu międzywojennym miejscowość wciąż rozwijała się przemysłowo, co miało pozytywny wpływ na sytuację gospodarczą sąsiednich Czechowic.

II wojna światowa

W trakcie okupacji niemieckiej, Dziedzice oraz Czechowice znalazły się w granicach III Rzeszy Niemieckiej. Do 1940 roku istniały jako samodzielne gminy, po czym zostały połączone w jedną administracyjną jednostkę. W okresie okupacji zmieniono nazwę miejscowości na Tschechowitz (1943–1945). W latach II wojny światowej w Dziedzicach działała grupa konspiracyjna, która zbierała informacje dla Okręgowej Delegatury Rządu Śląsk, a po wojnie istniała siatka wywiadowcza VII Śląskiego Okręgu Narodowych Sił Zbrojnych, której członkami byli m.in. Tadeusz i Marian Krzyżowscy, wnukowie Jana Stryczka. 12 lutego 1945 roku tereny miasta zostały wyzwolone przez Armię Czerwoną i przywrócone Polsce.

Okres powojenny

Na początku istniała zbiorowa gmina Czechowice-Dziedzice, która z czasem została podzielona na dwie odrębne jednostki. 1 stycznia 1951 roku gmina Dziedzice została włączona do gminy Czechowice, co skutkowało nadaniem nowo utworzonej gminie praw miejskich z zachowaniem na mapach nazwy „Czechowice”. Spowodowało to, wśród mieszkańców Dziedzic, niezadowolenie i działania na rzecz przywrócenia historycznej nazwy. Dzięki ich staraniom, 22 listopada 1958 roku zmieniono nazwę miejscowości na Czechowice-Dziedzice, co przetrwało do dnia dzisiejszego.

---

Oceń: Dziedzice (Czechowice-Dziedzice)

---